महाराष्ट्रातील वारकरी संप्रदाय हा केवळ जात, वर्ग, धर्माच्या पलीकडचा एक भक्तिपंथ आहे. येथे ईश्वरावरील प्रेम हा एकमेव धर्म आहे. हेच वारकऱ्यांचं सौंदर्य आणि वैभव आहे. या संप्रदायात केवळ हिंदूच नव्हे, तर मुस्लीम संतांनीही मोठं योगदान दिलं आहे – भक्ती, साहित्यातून आणि समाजप्रबोधनाच्या माध्यमातून.
डा. रा. चिं. ढेरे यांचं मत आहे की, “भारतातील संतांनी भारतीय एकात्मतेचा पाया भक्कम केला, आणि या कार्यात मुस्लीम संतांचाही मोठा वाटा आहे.” धर्म आणि राजकारणाच्या ध्रुवीकरणाच्या काळात या संतांचं कार्य अधिकच प्रकाशात येतं.
या संतांनी मराठीसह दख्खनी, उर्दू, कोकणी भाषांमध्ये कार्य केलं. त्यात मुंतोजी, शहा मुंतोजी बामणी, अंबर हुसेन, चांद बोधले, शेख महंमद, बाजीद पठाण, शहाबेन, आलमखान, सैयद हुसेन, जमाल फकीर, शहामुनी, लतीफ शहा, शेख सुलतान यांची नावे आदराने घेतली जातात.
मुस्लीम संतांची साहित्य व आध्यात्मिक परंपरा
मुंतोजी उर्फ वजिरुल मुल्क हे संत खिलजी घराण्यातील होते. त्यांनी ‘संगीत मकरंद’ (संगीतावर ग्रंथ) आणि ‘विजयवैभव’ (ज्योतिषावर ग्रंथ) लिहिले. त्यांचे इतर ग्रंथ जसे ‘गुरूलीला’, ‘प्रकाशदीप’, ‘अनुभवसार’, ‘स्वरूप समाधन’ हे आजही अभ्यासासाठी महत्त्वाचे मानले जातात.
शहा मुंतोजी बामणी, सुफी परंपरेतील कादरी शाखेचे अनुयायी, नंतर वारकरी बनले. त्यांचा समाधीस्थळ नारायणपूर येथे ‘मूर्तजा कादरीका दर्गा’ म्हणून ओळखला जातो.
गीतेवर टीका करणारे अंबर हुसेन
अंबर हुसेन यांनी 871 ओव्यात भगवद्गीतेवर मराठीत भाष्य लिहिले. त्यांच्या रचनेतून त्यांचं संस्कृत आणि मराठीवरील प्रभुत्व दिसून येतं. धार्मिक सीमांपलीकडे जाऊन त्यांनी अद्वैत तत्त्वज्ञान मांडले.
चांद बोधले आणि वारकरी परंपरा
चांदसाहेब कादरी उर्फ चांद बोधले यांना दत्तात्रयाचा अवतार मानलं गेलं. त्यांच्या शिष्यपरंपरेत जनार्दन स्वामी, शेख महंमद आणि संत एकनाथ यांचा समावेश होतो. संत एकनाथ यांना संतपरंपरेत महत्त्वाचं स्थान आहे.
कबीरसमान संत – शेख महंमद
श्रीगोंद्याचे शेख महंमद हे संत कबीरांच्या परंपरेतील मानले जातात. त्यांच्या जीवनातून भक्ती, विनम्रता, आणि मानवतावादाचे दर्शन घडते. मराठी कवी मोरोपंत यांनी त्यांच्या कार्याचा गौरव करत त्यांना ‘भगवद्भक्त मुसलमान’ म्हणून ओळख दिली आहे.
एकात्मतेचा संदेश देणारी परंपरा
या सर्व संतांनी धार्मिक सहिष्णुता, भक्तीमार्ग, समाजजागृती आणि साहित्यातून भारतीय एकात्मतेचा संदेश दिला. यामुळे आजही त्यांची परंपरा प्रेरणादायक ठरते. त्यांच्या कार्याचा अभ्यास म्हणजे केवळ इतिहास नव्हे, तर वर्तमान आणि भविष्यासाठीही एक दिशा ठरू शकतो.
0 Comments